Wiebe Buddingh' (Dordrecht,15 januari 1957) is een Nederlandse vertaler van Engelse boeken. Hij is de zoon van de dichter C. Buddingh'. Al vanaf jonge leeftijd kwam hij met de Engelse taal in aanraking door de vakanties, die het gezin Buddingh' - zijn vader was een anglofiel - regelmatig in Engeland doorbracht.
Wiebe Buddingh' debuteerde in 1978 met de vertaling van A Clockwork Orange, die hij samen met zijn vader maakte. Het was uit nood dat hij dit deed, omdat zijn vader per ongeluk zijn vertaling met het vuilnis had meegegeven en geen kans meer zag opnieuw aan het vertalen te slaan en daarom zijn zoon vroeg dit te doen.
Na zijn middelbare-schooltijd bleef hij vertalen, alhoewel hij geen opleiding daartoe had genoten. Zijn bekendste vertaalwerk kwam in 1998, toen hij van uitgeverij De Harmonie de opdracht kreeg de boeken uit de Harry Potter-reeks, geschreven door J.K. Rowling, te vertalen. Het waren tevens de eerste kinderboeken, die hij onder handen nam. Buddingh' had daarvoor reeds een aantal boeken van Tom Sharpe vertaald en omdat daar veel woordgrappen in voorkomen, had De Harmonie hem de juiste persoon bevonden om de Harry Potter-boeken, waarin ook veel grappige zinswendingen staan, te vertalen.
Buddingh' vertaalde verder enkele jeugdboeken van schrijver Kevin Brooks, eveneens in opdracht van uitgeverij De Harmonie.
Wiebe Buddingh' debuteerde in 1978 met de vertaling van A Clockwork Orange, die hij samen met zijn vader maakte. Het was uit nood dat hij dit deed, omdat zijn vader per ongeluk zijn vertaling met het vuilnis had meegegeven en geen kans meer zag opnieuw aan het vertalen te slaan en daarom zijn zoon vroeg dit te doen.
Na zijn middelbare-schooltijd bleef hij vertalen, alhoewel hij geen opleiding daartoe had genoten. Zijn bekendste vertaalwerk kwam in 1998, toen hij van uitgeverij De Harmonie de opdracht kreeg de boeken uit de Harry Potter-reeks, geschreven door J.K. Rowling, te vertalen. Het waren tevens de eerste kinderboeken, die hij onder handen nam. Buddingh' had daarvoor reeds een aantal boeken van Tom Sharpe vertaald en omdat daar veel woordgrappen in voorkomen, had De Harmonie hem de juiste persoon bevonden om de Harry Potter-boeken, waarin ook veel grappige zinswendingen staan, te vertalen.
Buddingh' vertaalde verder enkele jeugdboeken van schrijver Kevin Brooks, eveneens in opdracht van uitgeverij De Harmonie.
In welke volgorde vertaal je: eerst globaal en dan precies?
Wat betreft de volgorde waarin ik werk: eerst lees ik het boek en maak aantekeningen van lastige namen, begrippen en woordspelingen, zodat ik daar vast over na kan denken. Dan begin ik aan de vertaling zelf, die zo nauwkeurig mogelijk is en als laatste volgt een uitgebreide correctie, die een paar weken in beslag neemt en waarbij ik nog veel verander. Voor dingen die eerst moeilijk leken of waar ik nog niet helemaal tevreden mee was, vind ik bij herlezing vaak een oplossing. De titel wordt meestal in overleg met de uitgever vastgesteld, maar in het geval van Harry Potter zijn ze zo simpel dat ze - in elk geval tot op heden - geen probleem hebben opgeleverd.
Wat betreft de volgorde waarin ik werk: eerst lees ik het boek en maak aantekeningen van lastige namen, begrippen en woordspelingen, zodat ik daar vast over na kan denken. Dan begin ik aan de vertaling zelf, die zo nauwkeurig mogelijk is en als laatste volgt een uitgebreide correctie, die een paar weken in beslag neemt en waarbij ik nog veel verander. Voor dingen die eerst moeilijk leken of waar ik nog niet helemaal tevreden mee was, vind ik bij herlezing vaak een oplossing. De titel wordt meestal in overleg met de uitgever vastgesteld, maar in het geval van Harry Potter zijn ze zo simpel dat ze - in elk geval tot op heden - geen probleem hebben opgeleverd.
Krijg je het boek pas als het uitgebracht is of vertaal je vanaf het manuscript?
De eerste twee Potters heb ik uit boek vertaald (toen Harry nog niet zo'n hype was), maar het derde uit manuscript. Probleem is dan dat je moet wachten tot de definitieve Engelse versie verschijnt, omdat daar vaak allerlei dingetjes in veranderd blijken te zijn, die je dan allemaal weer moet opsporen. Nu Harry ook in Nederland zo'n succes is, moet de vertaling liefst zo snel mogelijk op de markt komen en de volgende boeken zullen dus ook wel uit manuscript vertaald moeten worden. |
Heb je enig idee van de inhoud van de volgende delen? Is het raamwerk bekend bij de vertalers?
Niemand heeft enig idee wat er in de volgende delen aan bod komt, de vertalers niet en de uitgevers niet. We weten dat Rowling een raamwerk heeft, maar dat blijft strikt geheim, afgezien van het feit dat de serie zeven delen zal beslaan, één voor elk schooljaar van Harry.
Niemand heeft enig idee wat er in de volgende delen aan bod komt, de vertalers niet en de uitgevers niet. We weten dat Rowling een raamwerk heeft, maar dat blijft strikt geheim, afgezien van het feit dat de serie zeven delen zal beslaan, één voor elk schooljaar van Harry.
Hoe heb je deze vertaalopdracht gekregen?
Ik kreeg de opdracht omdat ik voor de Harmonie al meer had vertaald (alles van Tom Sharpe), en ze dus vertrouwen hadden in mijn vermogen om humoristische boeken te vertalen, ook al is de humor van Sharpe wel van een andere orde.
Ik kreeg de opdracht omdat ik voor de Harmonie al meer had vertaald (alles van Tom Sharpe), en ze dus vertrouwen hadden in mijn vermogen om humoristische boeken te vertalen, ook al is de humor van Sharpe wel van een andere orde.
Je bent nu steeds bezig met Harry Potter. Kun je er meer vertaalwerk naast doen?
Dat er nog meer delen verschijnen is heel prettig. Ik vertaal de boeken met veel plezier en ze lopen ontzettend goed. Dat wil niet zeggen dat ik er geen ander werk tussendoor doe: na Harry 3 heb ik nog drie boeken vertaald, eentje voor Bzztôh en twee voor de Boekerij. Het laatste, dat nog moet uitkomen, is ook een kinderboek, getiteld 'Harry and the Wrinklies'. Een merkwaardig toeval, want het is in Engeland gepubliceerd in 1997, het jaar dat ook de eerste Potter verscheen. |
Is er overleg tussen Pottervertalers? Wordt er contact met je opgenomen als een vertaalidee van jou wordt overgenomen? Hoe ben je op "Collectebus" gekomen? En op Gladianus - Gladjanus?
Van overleg tussen Pottervertalers is geen sprake. Ik heb geen idee hoe de diverse termen in Duitsland of Frankrijk zijn vertaald, maar als ze een vondst van mij zouden willen overnemen heb ik daar geen moeite mee. De Collectebus was niet zo moeilijk te verzinnen: tenslotte was het een bus die mensen ophaalde oftewel verzamelde en dan ligt die associatie voor de hand. Gladianus heeft zijn naam te danken aan zijn karakter. Als je een naam probeert te verzinnen die iets zegt over zo'n persoon, kom je op woorden uit als: slijmerd, angsthaas, huichelaar, gladjanus. dat laatste klinkt al een beetje als een persoonsnaam, dus de link gladjanus - Gladianus is gauw gelegd. Het gaat er bij het vertalen vooral om of de Nederlandse term min of meer dezelfde sfeer oproept als de Engelse en goed aanvoelt. |
Heb je lang zitten puzzelen op het anagram MARTEN ASMODON VILIJN?
Het anagram Mijn naam is Voldemort- Marten Vilijn was inderdaad heel lastig. Van alle dingen in de Harry Potter-boeken heb ik daar het langst op zitten puzzelen. Alle letters van "Mijn naam is Voldemort" moesten er in voorkomen, maar het moest ook een geloofwaardige persoonsnaam zijn. Dat is een van de vondsten waar ik persoonlijk het meest content mee ben. |
Vind je de boeken zelf ook leuk of zie je het vertalen ervan meer als een technische opdracht?
De boeken van Harry Potter zijn heel leuk om te vertalen, vooral omdat je er zoveel van je eigen creativiteit in kwijt kunt. Ik vertaal de meeste boeken met plezier, maar Harry is toch wel iets aparts.
Vind je de hele Potter-heisa overdreven of kun je je het enthousiasme wel voorstellen?
Wat de Potter-hype betreft: ik kan me het enthousiasme wel een beetje voorstellen. De boeken zijn goed geschreven, humoristisch en vindingrijk, dus wat dat betreft verdienen ze het om succes te hebben. Ik denk dat het ook iets te maken heeft met een reactie op de soms wat te sombere literatuur die niet alleen kinderen, maar ook volwassenen vaak opgedrongen krijgen. De boeken hebben niet voor niets boven aan de Amerikaanse bestsellerslijsten voor volwassenen gestaan. De boeken die verstokte niet-lezers toch aan het lezen krijgen zijn de lof die ze toegezwaaid krijgen dubbel en dwars waard.
De boeken van Harry Potter zijn heel leuk om te vertalen, vooral omdat je er zoveel van je eigen creativiteit in kwijt kunt. Ik vertaal de meeste boeken met plezier, maar Harry is toch wel iets aparts.
Vind je de hele Potter-heisa overdreven of kun je je het enthousiasme wel voorstellen?
Wat de Potter-hype betreft: ik kan me het enthousiasme wel een beetje voorstellen. De boeken zijn goed geschreven, humoristisch en vindingrijk, dus wat dat betreft verdienen ze het om succes te hebben. Ik denk dat het ook iets te maken heeft met een reactie op de soms wat te sombere literatuur die niet alleen kinderen, maar ook volwassenen vaak opgedrongen krijgen. De boeken hebben niet voor niets boven aan de Amerikaanse bestsellerslijsten voor volwassenen gestaan. De boeken die verstokte niet-lezers toch aan het lezen krijgen zijn de lof die ze toegezwaaid krijgen dubbel en dwars waard.
In de Duitse en Franse editie zijn de Engelse originele namen en termen onvertaald.
Wat vind je van die keuze? (Noot JufPotter: In de Franse en Duitse boeken zijn sommige namen wel vertaald, dus de vraag is eigenlijk niet correct) Ik heb nooit een vertaling in een andere taal gezien, maar als de Duisters en Fransen de namen gewoon overnemen, lijkt me dat veel van de humor en subtiliteit van de boeken verloren gaat. Vrijwel iedere naam of term heeft wel een betekenis of draagt bij aan de totale impact van een boek. Bovendien is het onvermijdelijk dat er in een vertaling bepaalde vondsten of grappen verloren gaan, maar door de namen te vertalen kun je op die manier soms een plaatsvervangend grapje toevoegen, bijvoorbeeld in het geval van Gladianus Smalhart of het Langdradige Weekblad. Harry Potter en zijn zwerkbalploeg vind ik toch beter klinken dan Harry Potter und seine Quidditch-Mannschaft. Gelukkig ben ik over de meeste vondsten nog redelijk tevreden. Een paar van de aardigste vond ik zelf het hierboven genoemde Langdradig Weekblad, de Wegisweg en Verdonkeremaansteeg, Zwerkbal en professor Zwamdrift. Een van de personages, die later een grote rol blijken te spelen was Sirius Zwarts, die in het begin van deel 1 even vermeld wordt. Als ik had geweten dat hij later zo belangrijk zou worden had ik die misschien anders genoemd. Een andere term die misschien problemen zou kunnen opleveren is het nieuwe lievelingsvak van Hermelien, Arithmancy, dat op basis van de nu beschikbare gegevens vertaald is als Voorspellend Rekenen, maar waarvan we nu nog niet weten wat het precies inhoudt. |
Hoe ga je te werk als je aan het vertalen bent? Bestaat er zoiets als een "writer's block" voor vertalers?
Ik vertaal gewoon thuis en doe daarnaast de dagelijkse dingen. Ik zonder me niet af en heb gelukkig nog nooit last gehad van writer's block. Dat lijkt me ook moeilijk, want de tekst ligt er tenslotte al. Vertalen is vooral een kwestie van discipline, van 's ochtends op tijd achter je computer gaan zitten en bij problemen net zolang nadenken en zoeken tot je een oplossing vindt. Als je, zoals in het geval van Harry Potter, ook echt je eigen inbreng kunt hebben bij een boek is dat alleen maar prettig.
Ik vertaal gewoon thuis en doe daarnaast de dagelijkse dingen. Ik zonder me niet af en heb gelukkig nog nooit last gehad van writer's block. Dat lijkt me ook moeilijk, want de tekst ligt er tenslotte al. Vertalen is vooral een kwestie van discipline, van 's ochtends op tijd achter je computer gaan zitten en bij problemen net zolang nadenken en zoeken tot je een oplossing vindt. Als je, zoals in het geval van Harry Potter, ook echt je eigen inbreng kunt hebben bij een boek is dat alleen maar prettig.
Quidditch of Zwerkbal?
Hoewel sommigen van mening zijn dat de befaamde Harry Potter boeken ècht in het Engels gelezen moeten worden, gaat dit natuurlijk niet op voor de jongere fans. De Nederlandse vertaling van de boekenreeks is daarom gemaakt door Wiebe Buddingh’. (inderdaad, de zoon van dichter Cees Buddingh’). Na de release van elk nieuw verschenen deel trekt deze man zich maanden achtereen terug om zich te storten op het vertalen van termen als ‘diagon-alley,’ ‘Hogwarts’ en ‘mudblood’.
Wij als Letteren-studenten vragen ons natuurlijk ten zeerste af welke moeilijkheden de goede man daarbij tegenkwam, en hoe hij omging met het vertalen van typische termen, zonder daarbij de dubbele betekenis ervan te ondergraven. Want terwijl Franse en Duitse vertalingen alle oorspronkelijke namen en termen handhaven, heeft Buddingh’ zijn fantasie de vrije loop gelaten. Dit heeft geleid tot prachtige woorden als ‘Glamorgana’ en ‘fantaciteerveer’.
Zelf zegt Buddingh’ hierover in een interview met de Harry Potter Post: “Als de Duisters en de Fransen de namen en termen gewoon overnemen, lijkt me dat er veel van de humor en subtiliteit van de boeken verloren gaat. Vrijwel iedere naam of term heeft wel een betekenis of draagt bij aan de totale impact van een boek. Bovendien is het onvermijdelijk dat er in een vertaling bepaalde vondsten of grappen verloren gaan, maar door de namen te vertalen kun je op die manier soms een plaatsvervangend grapje toevoegen, bijvoorbeeld in het geval van Gladianus Smalhart of het Langdradige Weekblad. Harry Potter en zijn zwerkbalploeg vind ik toch beter en natuurlijker klinken dan ‘Harry Potter und seine Quidditch-Mannschaft’. Het gaat er bij het vertalen vooral om of de Nederlandse term min of meer dezelfde sfeer oproept als de Engelse en goed aanvoelt.”
Ook de Zweinstein Club heeft Buddingh’ flink aan de tand gevoeld over zijn vertaling. In dit interview werd duidelijk welke twee bronnen boven aan Buddingh’s lijstje staan als het op namen aankomt: het woordenboek en de telefoongids: “In deel 2 komt de naam Olivia Spork voor, en ik weet niet of het toeval is, maar nadat de vertaling van het tweede deel verschenen was hoorde ik dat Olivia Spork een bestaand persoon uit Dordrecht was. Ik heb lang in Dordrecht gewoond, dus misschien heb ik die naam daar wel gehoord of gelezen. Ik hoorde ook dat er mensen waren die Sneep heetten. Via het woordenboek kwam ik op de naam ‘Smalhart’. Dat was een bepaald soort dier: het paste erg goed bij het karakter van professor Smalhart, dus heb ik hem die naam gegeven.”
Wie zou zich nou niet de vertaler van Harry Potter willen noemen? Deze reeks van Buddingh’s vertalingen kan zonder twijfel zijn meest succesvolle genoemd worden. Dit betekent echter niet dat zijn naam niet op andere boeken pronkt, maar Harry heeft wel een plekje in zijn hart veroverd. Hij ziet het vertalen van de boeken als een fijne uitdaging: “De boeken van Harry Potter zijn heel leuk om te vertalen, vooral omdat je er zoveel van je eigen creativiteit in kwijt kunt. Ik vertaal de meeste boeken met plezier, maar Harry is toch wel iets aparts.”
Buddingh’ koestert een grote bewondering voor de haast onuitputtelijke fantasie van J.K. Rowling, die boek na boek weet te produceren, zonder dat ze met hun diktes ook maar een moment vervelen. “Toen het eerste deel was verschenen, dacht ik dat het moeilijk zou worden voor J.K. Rowling om een even goed vervolg te schrijven, maar tot nu toe heeft ze dat altijd gedaan.” Er staan nog twee nieuwe delen in het vooruitzicht, maar wat er gedurende Harry’s laatste Zweinsteinjaren gaat gebeuren is voor Buddingh’ een even groot raadsel als voor ons.
Bron